Gurbet Neresidir İnsana?
Anadolu’nun yoksul ve çorak bölgelerinde yaşarken, içinde bulundukları geçim sıkıntısını aşmak yeni ve daha iyi bir yaşam kurma hayali ile büyükşehirlere akın eden insanların hayatını Kahramanmaraş’tan İstanbul’a göç eden çekirdek bir ailenin hayatı üzerinden anlatıldığı 1964 yapımı Gurbet Kuşları filmi pek çok açıdan ilklerin filmi olmuştur.
Dönemine uygun olarak, siyah beyaz çekilen ve belgesel drama etkisi taşıyan film, 1950’li yılların toplumcu gerçekçilik akımına yakın duran Türk edebiyatının önemli temsilcilerinden Orhan Kemal’in aynı adlı romanından uyarlamadır. Yönetmen Halit Refiğ aynı zamanda Orhan Kemal ile birlikte filmin senaryosunu da yazmıştır.
Tahir Ağa (Mümtaz Ener) Kahramanmaraş’ta işleri bozulunca babadan kalma bağ bahçe, bütün mal varlığını satıp karısı Hatice, oğulları Murat (Tanju Gürsu), Selim (Cüneyt Arkın), Kemal (Özden Çelik) ve kızı Fatma (Pervin Par) ile birlikte İstanbul’a göç eder.
Film Haydarpaşa Tren İstasyonunda trenden inen ailenin vapurdan şehre bakarak, taşı toprağı altın gördükleri İstanbul’u fethetme düşüncesi ile başlar. Tahir Ağa, tamirci dükkanı açmak ister, ancak kendini şirket sahibi olarak tanıtan biri tarafından dolandırılır ve bütün parasını kaybeder. Hayata dair tutunma çabasını kolay yok etmemeye kararlıdır, küçük bir dükkân açarak toparlanmaya çalışır fakat işler düşündüğü gibi kolay olmayacaktır. Küçük oğlu Kemal üniversite öğrencisidir. Tıp fakültesinde okumaya başlar. Sınıf arkadaşı Ayla (Filiz Akın) ise İstanbullu zengin bir ailenin kızıdır. Kemal, Ayla’ya aşık olur ama taşra kökenli olduğunu söyleyemez utanır. Ortanca oğlu Murat taksi şoförlüğü yapmaya başlar. Naciye (Sevda Ferdağ) adlı konsomatristine gönlünü kaptırır. Büyük oğlu Selim, babası ile tamirci dükkanında çalışır bu esnada Despina adında evli bir Rum kadına aşık olur. Aralarında yasak ilişki başlar, işleri boş verir. Dükkan da bu arada batar. Çıkış yolu ararlar. Bu arada Fatma aşık olduğu bir adam tarafından kandırılır. Evden kaçar. Kendini hiç beklemediği bir hayatın içinde bulur. Erkek kardeşleri izini bulunca kendini çatıdan aşağı atarak intihar eder.
Film baştan sona bir dramdır. Büyükşehir aileye bir facia yaşatmıştır. Dönmeye karar verirler. Geldikleri yerden aynı trenle Maraş’a geri dönerler. Bu esnada başka başka aileler umutla trenden iner. İstanbul’da iyi bir yaşam hayali, yani gurbetin kuşları hiç bitmeyecektir.
Film birçok açıdan ilklerin filmidir. Çekildiği yıl, 1. Antalya film Festivali’nde (1964) en iyi film ve en iyi yönetmen ödülünü kazanmıştır. Mümtaz Ener, Tanju Gürsu, Sevda Ferdağ, Hüseyin Baradan, Usta oyuncu kadrosu ile göz doldurmaktadır. Ayrıca Cüneyt Tarkın’ın ve Filiz Akın’ın oyunculuğu ile öne çıktığı ilk filmlerdendir.