Havai fişek gösterileri, göz alıcı renkleri ve patlamalarıyla eğlencenin doruk noktası gibi görünse de, doğaya ve canlılara verdiği zararlar genellikle göz ardı ediliyor. Peki, bu gösterilerin arka planında neler oluyor?
Havai Fişeklerin Gizli Tehlikesi: Metal Partiküller
Havai fişekler, dumanlarıyla atmosfere küçük metal partiküller saçar. Bu partiküller, havada asılı kalarak solunum sorunlarına neden olabilir. ABD’de yapılan bir araştırmada, 4 Temmuz Bağımsızlık Günü’nü takip eden 24 saat içinde partikül yoğunluğunun %370 oranında arttığı tespit edilmiştir. Uzun süre bu partiküllere maruz kalmak, solunum ve kardiyovasküler hastalık riskini ciddi ölçüde artırır.
Renklerin Arkasındaki Tehlikeli Kimyasallar
Havai fişeklerin büyüleyici renkleri, farklı metallerin bileşiklerinden elde edilir. Örneğin, mavi renk bakırdan, kırmızı stronsiyum veya lityumdan, yeşil ve beyaz ise baryum bileşiklerinden elde edilir. Ancak, kurşun ve krom gibi toksik metaller içeren bileşikler oldukça tehlikelidir ve bazı ülkelerde bu tür havai fişekler yasaklanmıştır.
Perklorat Kirliliği ve Sağlık Üzerindeki Etkileri
Havai fişeklerde oksitleyici olarak kullanılan perklorat bileşikleri de çevreye kimyasal kirlilik yayar. Gösteriler sonrası su kaynaklarındaki perklorat konsantrasyonunun, normalin 1000 katına kadar çıkabildiği görülmüştür. Perklorat alımının artması, tiroid hormonlarının üretimine müdahale edebilir ve bu durum, insan sağlığı üzerinde ciddi endişelere yol açar.
Diğer Canlılar İçin Bir Kabus: Havai Fişek Sesleri ve Işıkları
Havai fişeklerin çıkardığı yüksek sesler ve parlak ışıklar, insanlar için eğlence kaynağı olabilir; ancak diğer canlılar için tam bir kabusa dönüşebilir. Örneğin, kuşlar bu sesler nedeniyle ciddi strese girer ve kaçmaya çalışırken yaralanma veya ölüm riskiyle karşı karşıya kalır. 2010 yılında ABD’nin Arkansas eyaletindeki Beebe kasabasında, havai fişek gösterileri sonrası 5000’den fazla kırmızı kanatlı karatavuk kuşunun ölmesi, bu durumun acı bir örneğidir.
Çözüm: Daha Az Zararlı Alternatifler
Havai fişeklerin tamamen yasaklanması en etkili çözüm olabilir; ancak bu pek olası görünmüyor. Bilim insanları, daha az zararlı bileşimler geliştirmeye çalışıyor. Son yıllarda, perklorat bileşiklerini azaltan formüller üzerine çalışmalar yapılıyor. Bazı ülkeler, yüksek toksisiteye sahip havai fişeklerin satışını ve kullanımını yasaklamış olsa da, dünya genelinde bu ürünler hala yaygın olarak kullanılıyor.
Duyarlılığın Gücü: Kampanyalar ve Yasaklar
İnsanların duyarlılığı ile başlatılan kampanyalar da bazen etkili olabiliyor. Örneğin, İngiltere’deki büyük süpermarket zincirlerinden Sainsbury’s, 2019 yılından bu yana havai fişek satmayı durdurdu. Bu tür adımlar, çevreye ve canlılara verilen zararı azaltmada önemli rol oynuyor.
Eğer havai fişek kullanılacaksa, mutlaka çevredeki doğal yaşam ve hayvanlar düşünülmelidir. Bireysel kullanımlarda bile çevredeki ekosistem göz önünde bulundurulmalı, doğaya zarar vermemek için daha duyarlı olunmalıdır.
Kaynak: Evrim Ağacı
