24 Haziran Pazartesi sabahından herkese günaydın. Tam 101 yıl önce bugün, Vecihi Hürkuş ve arkadaşları Halkapınar Tayyare Atölyesi’nde Vecihi K-VI uçağının üretimini tamamladı. Wright Kardeşler’den sadece 20 yıl sonra üretilen bu ilk Türk uçağının ardından pek çok başarılı proje geldi. Mustafa Kemal’in “istikbal göklerdedir” vizyonuyla hızlı bir yükseliş kaydeden Türk uçak imalat sanayii, onun ölümünden sonra inişe geçti ve 1950’lerden itibaren dışa bağımlı hale geldi.
Atatürk sadece yurtdışından uçak almayı değil, aynı zamanda kurulacak havacılık sanayii ile bu alanda dünyada söz sahibi bir ülke olmayı amaçlıyordu. Sık sık altını çizdiği bu hedef doğrultusunda 1925’te Türk Tayyare Cemiyeti kuruldu. 1 yıl sonra ilk uçak fabrikası olan TOMTAŞ faaliyete geçti ve özel sektör de bu hamleye destek verdi.
THK tarafından uçak alımı için kendisinden maddi yardım istenen işadamı Nuri Demirağ, cevap olarak “madem ki bir millet tayyaresiz yaşayamaz öyle ise, ben bu uçakların fabrikasını yapmaya talibim” dedi ve işe koyuldu. 1936 yılında tasarlandığı için NuD-36 ismi verilen uçak, 17 Ağustos 1941’de kurulan Yeşilköy Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası’nda üretilen 2 modelden biriydi. Diğeri NuD-38 ise kısa sürede yapılan konfigürasyon değişikliğiyle bombardıman uçağına dönüştürülebiliyordu ve üretildiği dönemin dünyada en üstün teknik özelliklere sahip uçaklarındandı. Ancak bir NuD-36 pilotaj hatası nedeniyle düştü ve NuD-38’in seri üretimine geçilemedi. Üretilen 10 adet NuD-36 ise teknik hata gerekçesiyle THK tarafından geri çevrildi. ABD’nin baskısıyla uçaklarının yurtdışına satışı yasaklanan Nuri Demirağ, kurduğu Gök Okulu’nda kendi üretimi modellerle 16 bin saat uçtu ve Türk havacılığına 290 yetkin pilot armağan etti.
Cumhuriyetin mucizevi uçak fabrikaları serüveninde geriye gidiş, Atatürk’ün vefatı ile başladı. 1925’te temelleri atılan ve 1950’de neredeyse tamamen yerli olan THK-15 “Uğur” uçağını (motoru Gazi Uçak Motor Fabrikası’nda yapılmaktaydı) üreten uçak fabrikalarımız, siparişler kesildiği için önce MKEK’e devredilerek şekil değiştirdi, 1954’te ise tamamen kapatıldı. 1960’lara gelindiğinde Türkiye havacılıkta pek çok yönden Amerika’ya bağımlı hale gelmişti.
- Türk uçak imalat sanayiinin hikayesini İsmail Yavuz kaleme aldı.
Kaynak: Tarih Dergi